System pisma

Współczesne piktogramy

Chiński ideogram wu o znaczeniu „nie”

System pisma – sposób zapisu języka przy pomocy znaków graficznych.

Podstawowe systemy pisma

• piktograficzne (obrazkowe) – przedmioty i czynności zapisywane są za pomocą piktogramów (obrazków) np. chińskie znaki 魚 „ryba”, 女 „kobieta”,　木 „drzewo”
• ideograficzne – idee i pojęcia zapisywane są za pomocą ideogramów, przedstawiających abstrakcyjne pojęcia; to kolejny etap ewolucji pisma w stosunku do piktogramów. Ideogramy to obecnie m.in. duża część chińskich znaków. Niektóre z ideogramów są kombinacją piktogramów, np. 休 „człowiek + drzewo = odpoczywać” ; 急　„serce pod ciśnieniem = śpieszyć się”
• fonetyczne – symbole przedstawiają poszczególne dźwięki ludzkiej mowy:
  • sylabariusz – w którym pojedynczy grafem zawsze oznacza konkretną sylabę, np. japońska katakana i hiragana: カ ka, き ki, く ku, け ke, こ ko ;
  • pismo spółgłoskowe (abdżad) – symbole oznaczają w zasadzie tylko spółgłoski, natomiast wartość samogłosek wynika z kontekstu np. alfabet arabski,
  • pismo alfabetyczno-sylabiczne (abugida) – symbole oznaczają spółgłoski, a wartość samogłosek zmieniają znaki diakrytyczne np. indyjskie pismo dewanagari i pokrewne (tybetańskie, tajskie itd.)
  • pismo głoskowe (alfabet) – symbole oznaczają zarówno spółgłoski i samogłoski, np. alfabet łaciński, alfabet grecki, cyrylica, głagolica, hangul,
• pismo złożone lub pismo mieszane – w jednym systemie pisma występuje kilka podsystemów, np. pismo Majów lub pismo japońskie, na które składają się zarówno ideogramy, jak i elementy fonetyczne, oraz
  • pismo ideograficzno-fonetyczne (piktofonetyczne) – w jednym znaku pisma występują elementy fonetyczne i semantyczne (taką strukturę ma ok. 80 proc. znaków chińskich).

Systemy pisma

Różne typy pisma

Rozmieszczenie różnych typów pisma na świecie

Większość współczesnych języków europejskich używa systemu mieszanego, w którym:

• słowa są zapisywane fonetycznym systemem alfabetycznym
• nazwy własne są zapisywane fonetycznym systemem alfabetycznym
• systemem znaczeniowym zapisuje się m.in.:
  • liczby są zapisywane systemem znaczeniowym, bardzo rzadko zapisuje się je fonetycznie. Tak więc zwykle 120 a nie 'sto dwadzieścia'
  • nazwy substancji chemicznych, np. zapis HCl występuje znacznie częściej niż zapis chlorowodór

W większości z tych języków jednak w zapisie „normalnych” słów istnieją obok elementów fonetycznych również elementy znaczeniowe – wiele allomorfów zapisuje się w ten sam sposób pomimo odmiennego ich brzmienia. W języku polskim dotyczy to głównie dźwięczności spółgłoski końcowej (np. chleb i chleba choć b w chleb wymawiane jest zwykle p). W języku angielskim zjawisko to ma znacznie większy zasięg. Np.:

• do /du/
• does /dʌz/
• don't /dəʊnt/
• doesn't /dʌzənt/

Trzy fonetycznie różne allomorfy (/du/, /dʌ/, /dəʊ/) są tu zapisywanie w ten sam sposób ze względu na wspólne znaczenie. W piśmie angielskim to zjawisko występuje tak często, że można mieć wątpliwości, czy zasadne jest określanie go pismem fonetycznym.

Dla porównania w piśmie japońskim używa się:

• Dla większości „normalnych” słów systemu znaczeniowego kanji
• Dla końcówek gramatycznych oraz rzadszych „normalnych” słów fonetycznego systemu sylabicznego hiragana.
• Dla japońskich nazw własnych używa się systemu sylabicznego hiragana. Wiele nazw własnych zapisuje się systemem znaczeniowym kanji.
• Dla zapożyczeń z języków zachodnich oraz dla zachodnich nazw własnych używa się fonetycznego systemu sylabicznego katakana.
• Do niektórych nazw obcych (np. skróty nazw organizacji) używa się rōmaji, czyli alfabetu łacińskiego.
• Czasem używa się rōmaji lub hiragana do wszystkiego w sytuacjach, w których trudno byłoby używać innych systemów.

Bibliografia

• Coulmas, Florian. 1996. The Blackwell encyclopedia of writing systems. Oxford: Blackwell.
• Daniels, Peter T., and William Bright, eds. 1996. The World's Writing Systems. Oxford University Press. ISBN 0-19-507993-0.
• DeFrancis, John. 1990. The Chinese Language: Fact and Fantasy. Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1068-6
• Hannas, William. C. 1997. Asia's Orthographic Dilemma. University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1892-X (paperback); ISBN 0-8248-1842-3 (hardcover)
• Rogers, Henry. 2005. Writing Systems: A Linguistic Approach. Oxford: Blackwell. ISBN 0-631-23463-2 (hardcover); ISBN 0-631-23464-0 (paperback)
• Sampson, Geoffrey. 1985. Writing Systems. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-1756-7 (paper), ISBN 0-8047-1254-9 (cloth).
• Smalley, W. A. (ed.) 1964. Orthography studies: articles on new writing systems. London: United Bible Society.

Linki zewnętrzne

• Arch Chinese
• Omniglot – portal poświęcony różnym alfabetom
• Ancient Scripts
• Alfabety europejskie